Diep leren met essentiële vragen

Naast de mogelijkheden voor diep leren die we noemen in "deep learning" willen we op deze pagina specifiek stilstaan bij de rol van het leren stellen van essentiële vragen daarbij. Overigens zijn natuurlijk het gebruik van de (nieuwe!) denksleutels, de taxonomie van Bloom en de SOLO taxonomie die we al eerder noemden hier ook voorbeelden van.

Question Formulation Technique (QFT) of Brandpuntmethode

In het boek Make just one change pleiten Rothstein en Santana (2013) ervoor dat leerkrachten in hun onderwijspraktijk slechts één ding hoeven te veranderen om een groot verschil te maken: leer leerlingen hun eigen vragen te formuleren. Dat is uitgewerkt in de  QFT of Brandpunt Methode zoals Dick van der Wateren het vertaalde. Op de site van de Right Question Institute is hierover alles te vinden en ook het boek "De Denkende Klas" van Dick van der Wateren is wat dit betreft een aanrader. Op de site Wetenschap in de klas is het JSW artikel te downloaden dat Marieke Peeters en Josje Dinghs hierover schreven. Zeer aanbevolen.

Vragenmuur, vragenmachientje en vragenkompas

In het kader van onderzoekend leren heeft het team van de Lanteerne in Nijmegen het bekende vragenmachientje bedacht. De vragen die de kinderen bedacht hebben en op een vragenmuur geplakt hebben kunnen hiermee kritisch bekeken worden op hun onderzoekbaarheid.  PABO Docent Harry Stokhof heeft het werken met het vragenkompas uitgewerkt (zie bovenstaande video) ook weer een manier om tot effectieve vragen te komen.

Curriculum.nu - Denken vanuit meerdere perspectieven

In de zoektocht naar bouwstenen voor een nieuw curriculum wordt MM09.2 genoemd: Denken vanuit meerdere perspectieven. Een manier om te leren begrijpen hoe complex en veelzijdig de werkelijkheid kan zijn. Hoogleraar didactiek van de natuurwetenschappen  en opleidingsdirecteur lerarenopleiding van de universiteit van Leiden, Fred Janssen, heeft dit vormgegeven in wat hij noemt: perspectiefgericht onderwijs . Oud-cursiste Katy Lips zit in zijn team. Voor de bovenbouw van het basisonderwijs is dit uitgewerkt in 20 brillen die de kinderen, figuurlijk gezien, kunnen opzetten om naar een onderwerp te kijken. Uitgebreide informatie op de website van het ICLON. Een mooie aanvulling op en ook wel een alternatief voor het Bloomblad.

Alternatief voor BLOOM voor kleuters en onderbouw: het MIP blad

Het perspectiefgericht onderwijs heeft ons ook inspiratie opgeleverd. Al enkele jaren zijn wij op zoek naar mogelijkheden om ook kleuters, die meestal nog niet kunnen lezen of schrijven, te helpen zelfstandig en diep over thema's na te denken. De denksleutels worden al relatief veel gebruikt om de kleuters te laten oefenen in creatief denken, prima natuurlijk, maar zij zijn dan afhankelijk van de inzet van die sleutels door de leerkracht. Zelfstandig kunnen de kleuters met de denksleutels niets.  En bovendien de andere hogere orde denkvormen,  analytisch en kritisch denken, vragen ook om aandacht. We waren dus op zoek naar iets als een Bloom-blad voor kleuters. Omdat we ook sterk geloven in een aanpak die uitgaat van talenten kwamen we tot een combinatie van talenten en een indeling van onze leefwereld voor de wereldoriëntatie. Voor dat laatste was het perspectief gericht onderwijs onze inspiratiebron. Zie indeling hieronder.

Dit filmpje is deel 1 van stap voor stap werken met MIP kaartjes. Voor de andere delen zie de pagina van het Webinar

Het werken met De kaartjes worden gebruikt bij de MIP differentiatie bladen. Deze MIP bladen ontsluiten door QR-codes voor de kinderen van de onderbouw de immense database met relevante en didactisch verantwoorde informatie van de NTR SchoolTV. Daar kan de uitleg van een leerkracht niet aan tippen, maar de leerkracht maakt zo wel tijd vrij voor begeleiding van het denken en doen van zijn kinderen. Het MIP blad bestaat uit 4 niveaus. Blad A Het knipblad geschikt voor iedereen: verwerking van basisinformatie. Blad B Het rekenblad voor kinderen die al toe zijn aan meer verwerking met meten en rekenen. Blad C voor de kinderen die toe zijn aan uitdieping van de basiskennis. En Blad D voor kinderen die toe zijn aan anderen presentatievormen als enkel vertellen.

Meer info op de desbetreffend pagina. Werken met de MIP kaartjes is één van de vijf onderdelen van onze leergang zelf diep leren denken voor de onder- en middenbouw van het primair onderwijs. 

Bij elk van deze talenten hebben we vervolgens één of meer "personificaties" bedacht. Voor het analytisch denken hebben onder andere "de onderzoeker", voor het kritisch denken onder andere "de rechter" en voor het creatief denken onder andere "de bouwer". Personificaties die herkenbaar zijn ook en juist voor kleuters. Personificaties zijn ook populair bij kinderen en bij kleuters zeker.  In het filmpje hierboven stellen we ze aan je voor.

De kaartjes worden gebruikt in combinatie met een vierstaps aanpak zoals we die we ook gebruiken bij de conceptmaps:  Wie/Vragen/Antwoorden/Wat. Er zijn 16 MIP kaartjes met een smiley, "wie kaartjes" van wie kan je er iets over vertellen (vragen en antwoorden) en 10 "wat kaartjes" met een handje van "wat" kan ik ervoor maken om er zelf over te kunnen vertellen. 

Op 24 maart 2020 zijn wij met Prof.dr.ir. F.J.J.M. Janssen (Fred) van het ICLON van de Universiteit van Leiden overeengekomen dat wij voor de bovenbouw van het PO zullen verwijzen naar de door hem bedachte brillen horende bij het perspectiefgericht onderwijs. En dat het ICLON wat betreft perspectief onderwijs voor onder- en middenbouw zal verwijzen naar onze MIP kaartjes, Onze visies op wat goed onderwijs voor alle kinderen inhoudt pasten naadloos bij elkaar en de "brillen" zijn nog te abstract voor jongere leerlingen. Zo ontstaat er een doorgaande lijn in perspectiefgericht onderwijs van onderbouw PO tot HBO. 

Tenslotte citeer ik nog graag Minka Dumont. Als geen ander weet zij de kern te raken van diep leren door de juiste vragen. Zij spreekt van essentiële vragen en richtingvragen. Zij schrijft: "Een Essentiële Vraag kent geen pasklaar antwoord, stijgt boven een specifiek onderwerp uit, roept vragen op, is tijdloos, vergt kritisch doordenken, daagt uit tot betekenisvolle discussie, vergroot de betrokkenheid van de leerlingen door een persoonlijke connectie." Meer informatie op haar website:  begaafdonderwijs.nl

Van harte aanbevolen!